Zarządzanie bólem to jedno z czołowych zagadnień współczesnej weterynarii. Pierwszymi wskaźnikami bólu są zmiany w zachowaniu, dlatego tak istotne jest, aby ludzie, którzy opiekują się zwierzętami, potrafili rozpoznawać zmiany zachowania świadczące o występowaniu bólu u swoich podopiecznych. To pozwoli im ocenić stan zwierzęcia, określić natężenie bólu i stopień cierpienia oraz podjąć właściwe działania mające na celu jego złagodzenie.
Ból, zgodnie z definicją, oznacza nieprzyjemne wrażenia zmysłowe i emocjonalne powstające pod wpływem bodźców uszkadzających tkanki lub zagrażających ich uszkodzeniem. Oznacza to, że ból powoduje cierpienie. Celem odczuwania bólu jest motywowanie organizmu do zmiany zachowania, tak aby ograniczyć jego odczuwanie, czyli wywoływanie reakcji unikania. Zadaniem tego mechanizmu jest sygnalizacja uszkodzenia części ciała i konieczności jej ochrony przed dalszymi uszkodzeniami. Taką rolę odgrywa
w organizmie ból ostry, który można nazwać bólem adaptacyjnym. Ból chroniczny jest nieadaptacyjny, ponieważ ma niewielki wpływ na ochronę tkanek, zaburza równowagę organizmu i ogranicza jego sprawność. Jest on niekorzystny dla organizmu i traktuje się go jako odrębną jednostkę chorobową.
Ból wyewoluował jako mechanizm obronny działający przez krótki czas i jako taki występuje u dzikich zwierząt. Ból chroniczny raczej nie występuje u dzikich zwierząt, ponieważ upośledzając funkcjonowanie organizmu, powoduje śmierć cierpiącego zwierzęcia, które ginie wskutek niemożności zdobycia pożywienia lub poprzez zostanie ofiarą innego osobnika.
Problem bólu chronicznego istnieje natomiast u zwierząt domowych. Opieka zapewniana zwierzętom domowym przyczyniła się do znacznego wydłużenia ich życia w porównaniu do zwierząt wolno żyjących i bezdomnych. W związku z tym narażone są one na choroby wieku starczego, które z reguły wiążą się z występowaniem bólu chronicznego.
Rozpoznanie bólu
Rozpoznawanie bólu u zwierząt jest trudne, bo zwierzęta, jako potencjalne ofiary innych gatunków, ukrywają ból. Często w czasie wizyty w lecznicy weterynaryjnej, która jest dla nich sytuacją stresową, mobilizują się bardzo, żeby nie pokazać objawów bólu. Utrudnia to znacznie diagnozę weterynaryjną. Rozpoznanie bólu komplikują też różnice osobnicze i rasowe. Dlatego tak ważna jest rola opiekunów zwierząt w dostrzeganiu i właściwej ocenie zmian zachowania.
Objawy bólu ostrego są łatwiejsze do zauważenia. U psów zmiany dotyczą mowy ciała, która w przypadku bólu jest bardzo podobna do mowy ciała przy lęku z licznymi sygnałami stresu. Można zaobserwować zmiany postawy ciała, takie jak usztywnienie, skulona pozycja, podkasany brzuch, grzbiet wygięty w łuk, gładkie czoło, uszy położone płasko do tyłu albo przyciśnięte go głowy, widoczne białko oka. Mogą także występować nienaturalne pozycje, np. tzw. ukłon przy bólu w obrębie jamy brzusznej, przechylenie głowy czy kulawizny. Przy silnym bólu pies może spoglądać lub kierować ucho w stronę bolącego miejsca, lizać lub wygryzać to miejsce. Czasami występują także wokalizacja, popiskiwanie, skomlenie, wzdychanie. Zwierzę cierpiące z bólu unika kontaktu z człowiekiem i z innymi psami.
Ból chroniczny jest znacznie trudniejszy do rozpoznania od bólu ostrego, bo nie jest tak silny. Zwykle jest to ból umiarkowany, do średniego. Z reguły jest przy tym zachowany apetyt, pies cieszy się na widok opiekuna. Dodatkowo jego objawy nasilają się stopniowo oraz występują u psa lepsze i gorsze dni. Dlatego często ból chroniczny pozostaje niezauważony przez opiekunów psa.
Objawy bólu chronicznego u psów:
- brak niektórych zachowań, które wcześniej występowały, np. zaprzestanie wskakiwania na łóżko, niechęć do wchodzenia po schodach;
- nietypowe zachowania, które wcześniej nie występowały, np. układanie się w ciepłych miejscach, ocieranie o przedmioty;
- kulawizny;
- opuszczenie głowy poniżej linii grzbietu w czasie ruchu;
- zmiana zachowania w ciągu nocy, np. częste zmiany pozycji, krążenie, wzdychanie;
- zaniechanie podnoszenia łapy przy oddawaniu moczu lub podnoszenie zawsze tej samej kończyny;
- wchodzenie na schody i schodzenie z nich zawsze tą samą kończyną;
- przy bólu w aparacie ruchowym lepsze zachowanie rano, gorsze wieczorem;
- niechęć do zmian pozycji, np. siadania, kładzenia się, szczególnie na śliskich powierzchniach;
- przyjmo...
