Agresja u kotów jest często spotykana w praktyce behawioralnej. Po kłopotach z utrzymaniem czystości w domu to drugi najpopularniejszy problem dręczący kocich opiekunów. Kocia agresja przybiera różne formy i wymaga indywidualnego podejścia. Warto więc przyjrzeć się jej bliżej.
Systematyk dotyczących agresji jest kilka, warto jednak zacząć od zadania sobie pytania: czy agresja jest przyczyną, czy skutkiem pewnych zjawisk?
Przyczyna czy skutek?
Definicja stosowana w Centrum Zdrowia Kotów przy uniwersytecie w Cornell (USA) mówi, że agresja jest wrogim i gwałtownym zachowaniem, którego celem jest zastraszenie lub zdominowanie innych jednostek. Z kolei według amerykańskiej behawiorystki, dr Suzanne Hetts, może być to zachowanie prezentowane wobec człowieka, drugiego kota lub zwierzęcia należącego do innego gatunku i może ono przybierać rozmaite formy. W tym rozumieniu można więc potraktować agresję jako źródło, które wywołuje w kocie dalsze, złożone reakcje.
Z drugiej strony Sarah Heath w rozdziale „Agresja u kotów”, opublikowanym w „Medycynie behawioralnej psów i kotów”, pisze wprost: Zachowania agresywne nie są jednostką diagnostyczną, lecz objawem. Są one zewnętrzną manifestacją leżącego u ich podłoża stanu emocjonalnego kota i bez względu na to, kto jest celem tych zachowań (…), skuteczna terapia zależeć będzie od dokładnej oceny emocjonalnego podłoża zachowania”1. Tutaj więc zachowania agresywne ukazane są wyraźnie jako skutek.
W podejściu stricte medycznym możemy spotkać się z jeszcze innym ujęciem. Klasyfikacji zachowań agresywnych jest wiele, jednak w moim odczuciu najbardziej przydatna jest ta stworzona przez Donalda J. Reisa, który podzielił agresję na dwa główne typy: afektywną (zwaną też emocjonalną lub uczuciową), którą cechuje pobudzenie autonomicznego układu nerwowego, oraz na drapieżczą, przy której pobudzenie autonomiczne jest minimalne. Ten podział jest ważny w przypadku konieczności podjęcia działań o charakterze farmakologicznym, gdyż pozwala dobrze dobrać strategię prowadzenia terapii.
Podwójna rola kota
Dlaczego u kotów agresja pojawia się w tak wielu postaciach i u stosunkowo wielu osobników? Wynika to ze specyficznych gatunkowo cech kota, ale też z jego roli w ekosystemie. Kot to zwierzę występujące w podwójnej roli: drapieżnika i ofiary. Musi więc być nie tylko zdolny do uśmiercania swoich zdobyczy, ale także do obrony w przypadku, gdy to on ma stać się czyimś posiłkiem. Na to nakłada się aspekt silnego instynktu terytorialnego – koty nierzadko bronią granic zajmowanych przez siebie obszarów przed rywalami. W przypadku populacji niekastrowanych pojawiają się też walki o zdobycie partnera do rozrodu (toczą je głównie aktywne płciowo samce) oraz agresja matki w obronie kociąt. Okazji do wystąpienia zachowań agresywnych jest więc u kotów wiele.
Wśród kastrowanych kotów domowych, zwłaszcza tych żyjących w większych grupach, również pojawiają się złożone podłoża agresji. Mogą być to np. rywalizacja o zasoby w zbyt ubogim lub ograniczonym środowisku, kwestia rozładowywania stresu, niemożność odizolowania się od grupy, prowadząca do przestymulowania, brak umiejętności radzenia sobie z emocjami, ale też objaw dolegliwości zdrowotnych. Niezależnie od kontekstu wiadomo, że problem jest duży: w Wielkiej Brytanii aż 7,5% kotów oddawanych do schronisk trafia tam z powodu zachowań agresywnych (5% z powodu agresji wewnątrzgatunkowej, a 2,5% z powodu agresji wobec człowieka). W USA ten odsetek jest zdecydowanie wyższy i dotyczy aż 27% oddawanych kotów. Również agresja jest podawana jako najczęstszy powód zwrotów kotów do schronisk w Wielkiej Brytanii po nieudanej adopcji. Nie jest to więc problem marginalny.
Rodzaje kociej agresji
Istnieje bardzo wiele opisanych rodzajów agresji, a nomenklatura i zakres są w dużej mierze zależne od podejścia poszczególnych autorów. Poniżej zamieszczam kompendium zebrane w oparciu o kilka różnych prac, zawierające najważniejsze formy kociej agresji:
- Agresja w zabawie – jej początki sięgają pierwszych tygodni życia, kiedy kocięta rozpoczynają zabawy z matką i rodzeństwem. Służy to przede wszystkim wykształceniu zdolności łowieckich u przyszłych drapieżników (łączy się więc częściowo z opisaną niżej agresją drapieżniczą). Wyuczane wtedy zachowania mogą zostać nieświadomie wzmocnione przez opiekuna poprzez proces zabawy z małym kociakiem ręką (np. przez naukę polowania na dłoń). Dlatego należy unikać takich...
