Kastracja i sterylizacja psów wykonywana jest przede wszystkim jako jeden ze sposobów walki z psią bezdomnością, ale także ze względów zdrowotnych czy jako narzędzie mające pomóc w problemach z zaburzeniami zachowania. Jaki jednak jest wpływ tego typu zabiegów na zdrowie, zachowanie i życie społeczne psów?
Gonadektomia jest obecnie powszechnie stosowaną procedurą u psów. Najczęściej wykonywana jest w celu ograniczania reprodukcji i w walce z bezdomnością, ale także z przyczyn zdrowotnych i jako profilaktyka problemów zdrowotnych lub w celu ograniczenia niepożądanych zachowań i zaburzeń behawioralnych i zapobiegania im. W ostatnich latach przeprowadzono wiele badań mających na celu określenie wpływu gonadektomii na zdrowie, zachowanie i życie społeczne psów. Badania te nie potwierdzają zasadności wielu z powyższych wskazań.
Różnice między samcem i samicą
Samce i samice różnią się między sobą nie tylko pod względem fizycznym, ale również w strukturze mózgu. Badania przeprowadzone na szczurach wykazały, że zarówno układ komórek, jak i struktura podwzgórza są wyraźnie odmienne u samców i u samic. Różnice dotyczą także kory mózgowej, która u samców jest wyraźnie grubsza po prawej stronie półkuli, a u samic po stronie lewej półkuli1. Układ ten zależy od poziomu hormonów w krytycznym okresie rozwoju mózgu podczas życia płodowego. Męskie hormony płciowe wpływają na sposób ułożenia sieci połączeń w mózgu. Jeżeli są obecne w czasie rozwoju mózgu, tworzy się schemat mózgu męski. Przy braku męskich hormonów płciowych powstaje schemat żeński. Potwierdza to istniejące zależności między hormonami a strukturą mózgu i zachowaniem.
W czasie życia płodowego testosteron przenika przez łożysko i dociera wraz z krwią do mózgu płodów męskich, skutkując zmianami anatomicznymi i tworzeniem się mózgu męskiego, a w konsekwencji późniejszymi męskimi zachowaniami2. Testosteron, dostając się do mózgu płodów żeńskich, wpływa na ich strukturę, powodując tzw. androgenizację, czyli nadmiar męskich hormonów płciowych u samic. W tym procesie znaczącą rolę odgrywa lokalizacja płodu w macicy. Badania pokazują, że embrion żeński usytuowany w macicy pomiędzy dwoma embrionami męskimi wykazuje większe ryzyko androgenizacji i rozwinięcia męskich zachowań, np. sekwencji znaczenia moczem czy tendencji do agresji samczej. Efekty perinatalnej androgenizacji suk zostały opisane przez takich badaczy jak Coppola3 czy Borhelt i Voith4.
Okres prenatalny to pierwszy okres w życiu psa, w którym występuje tak znaczący wpływ testosteronu na organizm. Drugi okres to czas dojrzewania. Poziom testosteronu u samców zaczyna wzrastać w 4.–6. miesiącu życia. Jest to okres poprzedzający dojrzewanie. Bardzo duży wzrost poziomu testosteronu występuje też w wieku 6–12 miesięcy. Po tym okresie poziom testosteronu ustala się i pozostaje mniej więcej na tym samym poziomie do wieku seniora, gdy zaczyna spadać5. W okresie zalewu testosteronem następuje dymorfizm zachowań seksualnych i nasilenie zachowań charakterystycznych dla samców, takich jak poszukiwanie samic w cieczce, nasilone znaczenie moczem, wspinanie się i ruchy kopulacyjne, konkurencja między samcami. Te zachowania często skłaniają opiekunów psów do ich kastracji, aby je ograniczyć lub wyeliminować. Badania statystyczne pokazują, że po kastracji częstotliwość ucieczek w poszukiwaniu samic spada o 90%, znaczenie moczem o 50%, a wspinanie się i ruchy kopulacyjne o 80%. Z tego powodu przez wiele lat kastracja była zalecana jako rozwiązanie wszelkich problemów behawioralnych.
Najnowsze badania pokazują jednak, że kastracja samców nie rozwiązuje problemów behawioralnych i nie może być traktowana jako panaceum na wszystkie kłopoty wychowawcze. Wyniki tych badań potwierdzają, że brak testosteronu zmniejsza pewność siebie oraz nasila z...
